فرهنگ امروز: سیامک ادهمی . مترجم: وحید رضازاده

آنچه امروز به‌عنوان جوامع معاصر تجربه می‌کنیم، محصول ‌هزاران سال تعامل انسان با محیط خودش است؛ مطالعه این فرایندها و نیروهای مؤثر بر آنها، وظیفه سترگ یک مورخ است. علاوه‌براین، برای شناخت تاریخ هر جامعه‌ای، ما باید از اولین دوره‌های تاریخی آن جامعه شروع کنیم و همچنین تکامل جهان‌بینی، اندیشه‌ها، اقتصاد و ارزش‌های آنها را نیز بررسی کنیم. همان‌طور که قابل درک است ما غالبا به تأثیرگذارترین رویدادها و اندیشه‌های یک جامعه علاقه‌مند می‌شویم؛ چراکه آنها عمیق‌ترین تأثیرات را روی حافظه جمعی گذاشته‌اند. درباره تاریخ ایران -کشوری که یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های تاریخی جهان را دارد- ما باید مطالعات خود را از تاریخ همه مردم ایران شروع کنیم و بر این اساس باید عقب‌تر رفته و تاریخ مردم هندواروپایی را -که ایرانی‌ها بخش جدایی‌ناپذیر آن را تشکیل می‌دهند - نیز بررسی کنیم. مطالعه جنبه‌های مختلف جوامع هندواروپایی نه‌تنها بینش ما را به‌طورخاص در باب تاریخ مردم ایران افزایش می‌دهد، بلکه به‌طور کلی ویژگی‌های گروه بزرگ‌تری از مردمان هندواروپایی را برای ما آشکار می‌کند. منابع در دسترس و در اختیار محققان شامل منابع باستان‌شناختی، اساطیری و میراث زبانی است که برای آیندگان باقی مانده است.

برای تقریر درباره موضوعاتی که مختص به دوره‌ای تاریخی هستند؛ برای مثال اختراع خط که وسیله‌ای برای حفظ اطلاعات است، به مقدار بسیاری از منابع دست پیدا کردیم که این به‌طور هم‌زمان کار محقق را هم آسان و هم دشوار می‌کند. طبیعت این منابع به گونه‌ای است که می‌توانند به‌ویژه درباره رویدادها و افراد مشابه، متناقض باشند. اینجاست که آموزش مناسب مورخ وارد معادله می‌شود.

 همان‌طور که اسکندر مقدونی می‌گوید کار یک مورخ حرفه‌ای تمرکز بر افراد در خلأ نیست، بلکه بررسی تعامل‌های آنها در محیطی بزرگ‌تر است، مورخ‌های سنتی تقریبا همواره به فرازوفرود سلسله‌ها و بنیان‌گذاران آنها پرداخته‌اند. یکی از پیشرفت‌های مهم در مطالعه تاریخ در چند دهه گذشته، استفاده از فرهنگ مادی است که تصویر کامل‌تری از زندگی تاریخی ارائه می‌دهد. معتبرترین منابع روزگار باستان هنوز نوشته‌ها هستند، بااین‌حال ما باید از دام‌ها و خطرات اعتماد کورکورانه به منابع شکل گرفته به دست بشر که هر کدام از آنها ترجیحات و برنامه‌های خودشان را داشته‌اند، برحذر باشیم.

به‌دلایل متعددی که فراتر از مجال این بحث است، بیشتر نوشته‌های تاریخی درباره ایران باستان، به‌طور سنتی توسط محققان غربی تحریر شده‌اند. البته گفتنی است کارهای باارزشی نیز توسط محققان روسی/ شوروی انجام شده است. بدون تردید پیشرفت‌های اساسی با تلاش همین محققان حاصل شده‌اند؛ برای نمونه می‌توان به پیشرفت‌های اساسی در مطالعه زبان‌های باستانی (زبان‌های قدیمی و میانه ایرانی)، سکه‌شناسی و باستان‌شناسی اشاره کرد. بااین‌حال وقتی مسئله تجزیه، تحلیل و تفسیر مطرح می‌شود، عواملی وجود دارند که به ناچار تأثیراتشان را بر هوشیار و ناهوشیار ذهن تمام کسانی که خود را وقف مطالعه تاریخ کرده‌اند، می‌گذارند؛ برای مثال حس کورکورانه ملی‌گرایی یا امپریالیستی می‌تواند بر کارهای محققان غربی که تاریخ‌های مستعمرات و نیمه‌مستعمرات خود را نوشته‌اند تأثیرگذار باشد. در طرف مقابل منابع غیرغربی کمتر قابل اعتماد و معتبر تلقی می‌شوند که یک مثال آشکار از همین پیش‌داوری‌های غرض‌ورزانه است.

در چند دهه گذشته محققان ایرانی بیش از هر زمان دیگری با سخت‌کوشی فراوان به مطالعه تمدن ایران پرداخته‌اند. بررسی منصفانه تمام منابع در دسترس می‌تواند فهم ما ر ا از تاریخ دیرینه کشور بزرگ‌مان کامل کند. این وظیفه حتی بیشتر برای ما ضروری جلوه می‌کند؛ چون همان‌طور که می‌دانید، امروز تمدن تحت حملات مداوم نیروهای وحشی بربریت است.

 سیامک ادهمی .استاد رشته تاریخ آسیای مرکزی و زبان‌های ایرانی دانشگاه پلرتون کالیفرنیا

روزنامه شرق